گزارش مجله مهر از آخرین وضعیت تنها درنای ایران؛
بیم و امیدهای حفظ پرنده های مهاجر در ایران
گل سپید: ایمان ابراهیمی سال هاست زندگی اش را وقف پرنده های ایران کرده است. امروز به سراغ او رفتیم تا درباره ی امید، تنها درنای باقی مانده در ایران حرف بزنیم.
خبرگزاری مهر؛ گروه مجله - جواد شیخ الاسلامی: در ایام گذشته حضور درنای امید در ایران و تلاش سازمان صیانت از محیط زیست برای نجات اینگونه نادر خبرساز شد. این سازمان با همکاری فعالان محیط زیست و علاقه مندان به پرنده ها، به امید این که امید را بعد از ۱۵ سال از تنهایی دربیاورد، مبادرت به تهیه یک درنای ماده کرد. با آنکه خیلی از فعلان محیط زیست و مردم کشورمان امیدوار بودند که این دو درنا با موفقیت با هم آشنا گردند و در سالهای آینده با هم به ایران برگردند، این پروژه هم با شکست مواجه گردید.
به همین دلیل امروز به سراغ ایمان ابراهیمی، فعال محیط زیست، عکاس طبیعت و پرنده نگر خوب کشورمان رفتیم تا درباره ی ریز و درشت حضور درناها در ایران، وضعیت درنای امید، دلیلهای شکست پروژه های حفظ درنا و جایگاه ایران در بین کشورهای میزبان پرنده های مهاجر صحبت نماییم.
تاریخچه حضور درناهای سفید سیبری در ایران
اولین گزارش از حضور درنای سیبری در ایران مربوط به سال ۵۶ است. مقاله ای چاپ می شود و در آن بیان می شود تعداد ۳۷ درنا سیبری در منطقه فریدون کنار ایران زمستان گذرانی می کنند. بصورت شفاهی هم در تاریخ هایی پیش از این داریم که چون شفاهی است قابل استناد نیست. از همان زمان هم صیانت از این درناها آغاز می شود. درنای سیبری سه جمعیت دارد. یک جمعیت از درنای سیبری بهار و تابستان را در سیبری می گذراند و در پاییز به سمت دریاچه ای در چین می رود. این جمعیت از درنای سیبری هم اکنون دو هزار و هفتصد تا سه هزار تا جمعیت دارد. البته این تعداد هم خیلی کم شمرده می شود و آنها هم با خطر جدی انقراض روبرو هستند. چونکه دریاچه پویانگ چین هم وضعیت خوبی ندارد و این تأثیرش را روی جمعیت درناهای سیبری می گذارد. جمعیت دوم درنای سیبری جمعیتی است که از سیبری به سمت هند مهاجرت می کرده و برمی گشته که این درناها در سال ۲۰۰۲ برای همیشه منقرض شدند. جمعیت آخر هم جمعیتی است که از سیبری به سمت فریدون کنار ایران می آمد. از این جمعیت هم هم اکنون فقط «امید» باقی مانده است. بدین سبب ما عملاً فقط جمعیت چین را داریم که همچنان بصورت طبیعی دارد زندگی می کند.
محل سکونت درنای امید در ایران، دامگاه های دست ساز جوامع محلی است
درنای سیبری در پاییز به ایران می رسد و در دامگاه های ایران می نشیند. این درنا تمام مدت زمستان گذرانی اش را اینجاست و باردیگر به سیبری برمی گردد. این جمعیت در هنگام برگشت از فریدون کنار که جنوب شرقی ایران است، پروازش را به سمت جنوب غربی خزر ادامه می دهد. حاشیه جنوبی خزر را طی می کند، دقیقاً لبه غربی دریای خزر را می گیرد و بالا می رود، تا برسد به جلگه رود وُلگا در شمال غربی دریای خزر. اینجا یک استراحت طولانی دارد و بعد باردیگر به سمت شمال شرقی دریای خزر و بعد تا نزدیکی مدار قطبی پرواز می کند. نزدیکی مدار قطبی محلی است که این درنا باید زادآوری کند، اما با عنایت به این که فقط امید از این جمعیت مانده، متأسفانه دیگر زادآوری نداریم. کل این مسیر هم حدودا ۵۷ روز طول می کشد.
بزرگ ترین کشتار سیستماتیک پرنده ها در خاورمیانه، متعلق به فریدون کنار ایران است!
ما یک معضلی در ایران داریم که نزدیک به چندین دهه طول کشیده است. این معضل از دهه ۴۰ بصورت یک مشکل جدی درآمده و همچنان هم ادامه دارد؛ آن هم شکار سیستماتیک و غیرقابل قانونی پرنده ها در منطقه فریدون کنار استان مازندران است. فریدون کنار حدودا بزرگ ترین کشتار سیستماتیکی است که در کشورمان داریم. حتی می توان گفت این بزرگ ترین کشتار سیستماتیک پرنده ها در خاورمیانه است. حواس مان باشد که می گوئیم کشتار سیستماتیک، نمی گوییم بیشترین کشتار پرنده ها. کما این که گزارشات بین المللی نشان میدهد تعداد پرنده ای که سالانه در عربستان و عراق شکار می شود بیش از ایران است. ولی بزرگ ترین کشتار سیستماتیک، یعنی کشتاری که در یک سیستم و یک پروسه ثابت و منظم و سالانه اتفاق می افتد، متأسفانه در فریدون کنار ایران است. منطقه زمستان گذرانی درنا سیبری دقیقاً در مرکز دامگاه های فریدون کنار است. دامگاه ها دقیقاً جاهایی هستند که توسط جامعه محلی برای شکار فراهم شده اند. کشاورزها در فصل هایی که کشاورزی نمی کنند زمینهای کشاورزی شان را تبدیل به تالاب های مصنوعی می کنند. بعد پرنده هایی که در این تالاب های مصنوعی می نشینند را به روش های مختلف شکار غیرقانونی می کنند و به فروش می رسانند. متأسفانه درنای سفید سیبری هم تمام زمستان را در این دامگاه ها سپری می کرده و ما با قطعیت زیادی می توانیم بگوییم درنای سفید سیبری را به علت شکار غیرقانونی از دست داده ایم. البته این انقراض دلیلهای دیگری هم دارد، همچون کوچک تر شدن زیستگاه ها و به هم خوردن اکوسیستم، اما همه اینها در مقابل معضل شکار در فریدون کنار دلیلهای کوچکی محسوب می شوند.
امید چند سال سن دارد؟! / امید سال هاست که هیچ درنای دیگری را ندیده است
سن امید معلوم نیست. تنها چیزی که می دانیم این است هم اکنون سن بسیار بالا و حدوداً بیش از سی سال سن دارد. درناها در طبیعت بین ۳۴ تا ۳۶ سال عمر می کنند. بدین سبب می شود گفت الآن سالهای پایانی عمر امید است. اصلاً احتمال دارد امسال آخرین سال زندگی او بوده باشد. امسال پانزدهمین سالی بود که امید تنها به ایران می آمد. او نتوانسته جفت پیدا کند، به علت این که دیگر درنایی را نمی بینید. جمعیت غربی درنای سیبری که منقرض شده و فقط امید مانده است، محل زادآوری جمعیت شرقی که گفتیم در چین زمستان گذرانی می کنند و بهار به سیبری برمی گردند نیز کیلومترها با زیستگاه زادآوری امید فاصله دارد، بدین سبب اینها اصلاً همدیگر را نمی بییند. به همین خاطر امید در تمام سالهای گذشته هیچ درنای دیگری را ندیده است.
پروژه های پر خرجی که برای حفظ گونه درنا در ایران انجام شد
یکبار دیگر برای حفظ درنای سیبری در ایران سعی شده بود که می شود گفت پر هزینه ترین پروژه ای بود که در ایران درباره ی پرنده ها اجرا شد. دو میلیون دلار بودجه آن پروژه بود که یک میلیون دلارش را بصورت غیرمنقول ایران فراهم نمود و یک میلیون دلارش را قسمتی از سازمان ملل. با همه تلاش هایی که شد متأسفانه آن پروژه هم با شکست مواجه گردید. تلاشی که امسال با آوردن یک درنای ماده از بلژیک صورت گرفت دومین کوشش برای حفظ اینگونه است. البته این تلاش بصورت رسمی نبوده است. یعنی سازمان صیانت از محیط زیست برای پروژه ای که امسال اجرا شد بودجه ای در نظر نگرفته است. بیشتر یک همکاری چندجانبه بین دو ارگان خارجی و چند انسان محلی بود که سازمان صیانت از محیط زیست هم به آنها کمک می کرد. بدین سبب به آن مدلول پروژه ای نبود که با اسم مشخص و با طرح و برنامه مشخصی اجرائی شود.
چرا پروژه های حفظ درنا در ایران با شکست روبرو شدند؟
اینکه چرا هم تلاش قبلی و هم تلاش فعلی شکست خورد، چیز چندان غیرقابل پیشبینی نیست. پرنده های مهاجر به ویژه پرنده های مهاجر آبزی، مسیر بسیار پیچیده و طولانی دارند. آنها با مخاطرات بسیار زیادی در ضمن این مسیر روبرو هستند. به همین خاطر شما نمی توانید درنایی را که در اسارت پرورش داده اید به این راحتی در طبیعت رها کنید و توقع داشته باشید که او با امید آغاز به مهاجرت کند. مسیر مهاجرت درنای سیبری در ایران بیش از ۵ هزار کیلومتر است. ۵ هزار کیلومتری که تکه به تکه اش مخاطرات زیادی دارد. در قسمتی از این مسیر ممکنست طوفان باشد، در قسمتی دیگر شکارچی ها حضور دارند، در قسمتی دیگر تالابی است که خشک شده و نمی شود در آن استراحت کرد. پرنده ای که می خواهد مهاجرت کند باید همه اینها را بصورت تجربی بداند. پرنده ها به طور معمول کلیت مسیر را بصورت ژنتیکی می دانند اما این که در وضعیت فعلی کدام تالاب خشک شده و کدام مسیر امن تر است، اینها چیزهایی است که پرنده باید تجربه کرده باشد. طبیعی است که بسیار دشوار و دشوار است درنایی که در اسارت بزرگ شده بتواند چنین مسیری را طی نماید. طبیعتاً با احتمال خیلی زیادی با شکست روبرو می شود.
پیش از آنکه دیر شود، برای حفظ دیگر پرنده های در خطر انقراض کاری کنیم
چیزی که اینجا بسیار بسیار قابل تأمل و بحث و مهم می باشد، این است که این مساله چه درسی به ما می دهد؟ ببینید، برای پروژه قبلی نجات درنا دو میلیون دلار هزینه شد که ناموفق بود. اگر همین بودجه پیش از این که جمعیت درنا به یک عدد برسد هزینه می شد، آن زمانی که ما از درنا سی تا چهل تا داشتیم، چقدر در هزینه های صرفه جویی می شد و موفق تر می شدیم؟ بسیار زیاد. اما متأسفانه ما دیر وارد عمل می شویم. این معضل هم مربوط به ایران نیست و در همه جای دنیا این مشکل وجود دارد. وقتی ما جمعیت پایداری از یک گونه داریم به آن بی توجهی می نماییم و زمانی که به وضعیت شکننده رسید و آخرین افراد آن چمعیت باقی ماندند، شروع می نماییم به هزینه کردن. در همان منطقه فریدون کنار که امید زندگی می کند، ما کشتار وسیع پرنده ها را داریم. همین الآن گونه هایی مثل قاز پیشانی سفید کوچک و مثل عروس قاز را داریم که اینگونه ها هم جمعیت بسیار شکننده و کمی دارند، اما در بی توجهی کامل جمعیت آنها هم دارد کمتر می شود و به مرز انقراض می رسد. بجای این که حواس مان به اینگونه ها باشد، کلی هزینه می نماییم برای عناوینی که به نتیجه نمی رسد. منظورم این نیست که برای درنای سیبری هزینه نکنیم، منظور این است که حواس مان باشد بقیه گونه هایمان به چاله انقراض نروند.
درنای بلژیکی رؤیا حداقل باید سه چهار ماه در زیستگاه رها و تحت مراقبت می بود
پروژه های معرفی مجدد گونه پروژه های بسیار جنجالی و دشواری اند. اولاً باید روی فردی که مقرر است آزاد شود و به طبیعت برگردد، تست های مختلفی انجام شده باشد؛ باید تست پرواز شده باشد، وحشی بار آمده باشد، تست تغذیه شده باشد، تست ترس از شکارگر را گذرانده باشد. طوری که اطمینان پیدا کنید آن فرد آماده برگشت به طبیعت است. علاوه بر این زیستگاهی که پرنده مقرر است به آن برگردد باید کاملاً امن شده باشد و در عین حال وقتی که پرنده به زیستگاه می آید باید تا یک مدت قابل توجهی تحت مراقبت باشد. متأسفانه هیچکدام از این شروط در رهاسازی آخر رعایت نشده بود. مهم ترینش این که این زیستگاه به هیچ عنوان امن نشده بود. با فاصله کمتر از دویست متر از محل رهاسازی درنای وارداتی ده ها تور شکار وجود داشت. کافی بود این پرنده پرواز می کرد و دویست سیصد متر حرکت نماید تا توی یکی از این تورها گیر می کرد. زیستگاه امن نشده بود. فرصت کافی به پرنده داده نشد تا با محیط آشنا شود. پرنده کمتر از یک ماه تا شروع مهاجرت فرصت داشته. در طول این مدت باید محیط را می شناخت، ذخیره چربی می کرد، تغذیه می کرد، که یک ماه برای این کارها زمان بسیار کمی است. این زمان حداقل باید سه چهار ماه می بود. بدین سبب با عنایت به این که این نکته ها رعایت نشده، شکست پروژه چندان غیرقابل انتظار نبود. برای انجام پروژه ای به این اهمیت، باید جوانب خیلی بیشتری سنجیده می شد.
به احتمال زیاد امید را از دست می دهیم...
راه قطعی برای حفظ گونه درنای سیبری مهاجر به ایران وجود ندارد. وقتی جمعیت یک گونه به یک فرد می رسد، بطور قطع راهکار قطعی وجود ندارد. در بهترین حالت، یعنی اگر تمام استانداردهای بین المللی رعایت شود، می توان احتمال داد که در خوشبینانه ترین حالت بیست تا سی درصد احتمال موفقیت پروژه هست. بدین سبب امید خیلی کم است. به ویژه که ما الآن در شرایطی نیستیم که بتوانیم استانداردها را در بهترین شرایط رعایت نماییم. در وضعیت فعلی بالاترین احتمالی که برای نجات گونه امید هست ده درصد است و من فکر می کنم به زودی سن طبیعی امید تمام می شود و ما درنای امید را از دست می دهیم. اما امیدواریم حداقل که این درس عبرتی باشد تا بقیه گونه ها را از دست ندهیم.
مدل صیانت از محیط زیست تغییر کرده / لزوم آموزش جامع محلی در برخورد با حیات وحش
در گذشته مدل حفاظت حیات وحش این طوری بود که گفته می شد برویم ببینیم کجا حیات وحش زیاد است، مناطقی که اوج حضور پرنده ها و حیات وحش است را حفاظت شده اعلام نماییم، ورود افراد را به آن منطقه ممنوع نماییم، و این طوری جزایری داشته باشیم که این جزیره ها مختص زندگی پرندگان و حیات وحش است. مدل حفاظت این طوری بود که فاصله بین حیات وحش و انسان را زیاد نماییم و اجازه ورود انسان به محل زندگی حیات وحش را ندهیم. اما در دهه اخیر مدل حفاظت به سرعت و به شدت تغییر کرده. امروز دیگر مدلهای حفاظت بر این مبنا هستند که ما باید بپذیریم جمعیت انسان اینقدر زیاد شده که در تمام زیستگاه های طبیعی به گونه ای حضور انسان را خواهیم داشت. بدین سبب تنها راه نجات حیات وحش این است که بتوانیم یک تعامل و همزیستی بین انسان و گونه های جانوری ایجاد نماییم. متأسفانه کشور ما دراین زمینه عقب است. ما در مدل حفاظت پیشین اتفاق پیشرو بودیم و مساحت قابل توجهی از کشورمان، یعنی بیش از ۱۳ درصد مساحت کشور را حفاظت شده کردیم و نسبتاً هم باکیفیت خوبی حفاظت کردیم، اما این مدل دیگر پاسخگو نیست. مدل جدید، مدلی که مبتنی بر واقعیت شرایط امروز است این است که ناچارا بپذیریم انسان و حیات وحش باید در کنار هم زندگی کنند. بدین سبب نقش جوامع محلی خیلی مهم است و این را در کشور ایران به وضوح می توانیم ببینیم.
پرنده ها در جنوب کشور زندگی مسالمت آمیزی با مردم محلی دارند
مثلاً یکی از چیزهایی که ما در ایران شاهد می باشیم همان شکار پرندگان بود که گفتم. اما پیش از آن خوب است از نمونه خوب آن بگویم. ما در جنوب ایران مردمی داریم که زندگی شان در کنار پرنده ها مسالمت آمیز است و آنها در کنار هم یک زندگی مسالمت آمیز دارند. اما این قضیه در شمال کشور تا حدود زیادی برعکس است و متأسفانه مردم محلی میزان قابل توجهی از پرنده ها را شکار می کنند. شما اگر به شهرهای جنوبی کشور مثل شهرهای بندرعباس، بوشهر، بندر لنگه، چابهار و بندر جاسک سفر کنید، می بینید پرنده ها در کنار انسان چقدر احساس آرامش دارند. یعنی اگر شما سوار قایق هم بشوید می بینید پرنده ها با فاصله بسیار نزدیکی از قایق پرواز یا حرکت می کنند؛ حتی پرنده های بسیار بزرگ جثه مثل پلیکان در فاصله سه چهار متری قایق نشسته اند و دارند زندگی طبیعی شان را می کنند. اما وقتی به شهرهای شمالی می روید، پرنده ها ممکنست حتی از یکی دو کیلومتری شما فرار کنند که این نشان میدهد نقش جامعه محلی و استقبالی که از پرنده های مهاجر می کنند مهم می باشد.
۷۰ درصد پرنده های ایران مهاجر هستند / ایران مسیر مهاجرت پرنده های سیبری است
محل جغرافیایی که ایران در آن قرار گرفته یک پل ارتباطی بسیار مهم برای پرندگان مهاجر در ابعاد بین المللی است. پرنده هایی که مهاجر هستند و در سیبری زادآوری می کنند، در شمال کره زمین، شمال اروپا، شمال چین، شمال روسیه زادآوری می کنند، با رسیدن فصل پاییز همه باید مهاجرت کنند، چون آنجا کاملاً یخبندان می شود. برای همین به مرزهای جنوبی مهاجرت می کنند و تعداد قابل توجهی به سمت قاره آفریقا حرکت می کنند. منطقه خاورمیانه و به ویژه کشور ایران یک پل ارتباطی است که آن مناطق شمالی را به مناطق جنوبی متصل می کند. بدین سبب کشور ایران کشور بسیار مهمی در راه مهاجرت پرنده ها است و به همین علت این است که می گوئیم امروزه بیش از ۷۰ درصد پرنده های ایران مهاجر هستند. یعنی اگر شما بطورمثال توی بهمن ماه به یک پارک بروید و پرنده ها را ببینید، و بعد شش ماه بعد باردیگر این دیدار را تجدید کنید، پرنده های متفاوتی را می بینید. چون پرنده ها مهاجرت کرده اند و پرنده های دیگری آمده اند. پس ما شرایطی داریم که می توان گفت پرنده های کشور ایران مهاجر هستند.
ظرفیت بالایی در میزبانی پرنده های مهاجر داریم، اما از این ظرفیت استفاده نشده است
بنابراین ما در ابعاد بین المللی بسیار پراهمیت هستیم. اما این که چه وضعیتی داریم، متأسفانه اغلب جمعیت پرنده های مهاجر در ایران رو به کاهش است. البته این تفاوتی با وضعیت بین المللی ندارد و در تمام دنیا جمعیت پرنده ها درحال کاهش است. وضعیت به نحوی است که ما می گوئیم در ششمین انقراض بزرگ کره زمین قرار داریم. سرعت کاهش گونه ها آنقدر زیاد است که اصلاً قابل تصور نیست و با برخورد شهاب سنگ به زمین برابری می کند. اما با این همه ایران نسبت به کشورهای دیگر کشورهای توسعه یافته هم وضعیت قابل قبولی ندارد و می تواند بهتر از این باشد. اغلب تالاب های کشور ما وضعیت بسیار نگران کننده ای دارند و خیلی هایشان خشک شده اند. قوانین مربوط به صید و شکار در ایران محدود اجرا می شود، تنها در مناطق حفاظت شده ناظر و محیط بان داریم، وضعیت پایش پرنده های مان ضعف دارد، نمی دانیم پرنده ها در کشور چه وضعیتی دارند و چه تغییراتی دارند؛ بدین سبب ما ظرفیت بسیار بالایی داریم اما تا امروز از این ظرفیت استفاده نکرده ایم.
منبع: golesepid.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب